1.Read the story again. Look at the sentences. Find one thing that wrong in every sentences and correct it.

1)This morning, Izzie was in the park, running                           4)Izzie’s helmet was on her head.

2)There was a boy on a skateboard.                                                5)Izzie thinks it was the boy’s fault.

3)Izzie was on the ground and her leg hurt.                                  6)Mark wants to find the boy.

 

2.Find these expression in the story. Who says them?

1)Poor (you)!                        3)… suddenly …

2)… you know …                  4)(It was) my fault

 

3.Complete the dialogues with the expression from Exercise 8a.

1)   A:  Julia was strange last night.

B:  I know. At first, everything was fine — then suddenly, she was really angry with me!

2)  A:  Look — my MP4 player’s broken.

B:  I know, It’s ……………… . I’m really sorry.

3)  A:  Alan’s at home today. He’s got a terrible cold.

B:  Oh, no. ………………… Alan! I hope he’s Ok soon.

4)  A:  Where are you going?

B:  To Stave’s house ……………… to play computer games.

<<A rooftop concert>> unknown  words of text.

Roof-տանիք

build-կառուցել

 

1․Listen again and write T (true) or F (false). Correct the false statements.

1)The Beatles were Gran’s favourite group.                            T

2)You never hear Beatles songs on the radio now.               F

3)Miss You was a famous Beatles songs.                                F

4)The Beatles were still together in 1969.                              T

5)John Lennon was 50 when he died.                                     F

Տիգրան Մեծին հաջորդեց որդին՝ Արտավազդ II-ը (Ք. ա. 55-34 թթ.): Ստացել էր հիանալի կրթություն, գրել է «ողբերգություններ, ճառեր ու պատմական երկեր»:

Ք. ա. 54 թ. Հռոմն արևելք ուղարկեց Կրասոսին, որի նպատակը Պարթևստանի գրավումն էր:

 

Ք. ա. 53 թ. Կրասոսը սկսեց արշավանքը:

Նույն թվականին Խառանի ճակատամարտում Հռոմեական զորքը պարտվեց։

Սպանվեց նաև Կրասոսը:

 

Պարթևստանի արքա Օրոդես II-ը Կրասոսի դեմ ուղարկել էր իր Սուրեն զորավարին, իսկ ինքը մեկնել էր Հայաստան:

Պարթևստանում Ք.ա. 38 թ. գահը բարձրացավ Օրոդես 2-ի որդի Հրահատը: Նրա գահակալությամբ հայ-պարթևական դաշինքը խզվեց:

 

Արևելք արշավեց մեկ այլ հռոմեացի զորավար Անտոնիոսը, որը նույնպես ծրագրում էր նվաճել Պարթևստանը:

Անտոնիոսը 100-հազարանոց բանակով Ք. ա. 36 թ. սկսեց ռազմարշավը, սակայն պարտություն կրեց:Եվ կորցրեց 44 հազար զինվոր։

 

Ք. ա. 34 թ. Անտոնիոսի զորքերն ներխուժեցին Հայաստան:

Արյունահեղությունից խուսափելու նպատակով հայոց արքան գնաց բանակցությունների, սակայն խաբեությամբ ձերբակալվեց և տարվեց Եգիպտոս:

Արտավազդի որդին՝ Արտաշես II-ը (Ք. ա. 30-20 թթ.):

Անտոնիոսը Եգիպտոսում պահանջեց, որ Արտավազդ II-ն ու նրա ընտանիքը խոնարհվեն իր կնոջ՝ Կլեոպատրային, առաջ խոստանալով ազատություն: Սակայն վեհանձն արքան և նրա ընտանիքն արհամարհեցին Անտոնիոսին` գերադասելով արժանապատիվ մահը:

Ք. ա. 31 թ. Արտավազդ II-ը և հայոց թագուհին մահապատժի ենթարկվեցին:

Իսկ երկու արքայորդիները մնացին պատանդության մեջ և ուղարկվեցին Հռոմ:

Կենդանի օրգանիզմների բնութագրական հատկանիշներից է սննդառությունը:

Սննդառությունը կենդանի օրգանիզմի կողմից տարբեր նյութերի կլանումն է սեփական գոյությունն ապահովելու նպատակով:
Արտաքին միջավայրից կլանված մարմինները և նյութերը, որոնք պահպանում են օրգանիզմի կենսագործունեությունը համարվում են սնունդ:

Սնունդ կարող է ծառայել և՛ անօրգանական նյութը (ջուրը, ածխաթթու գազը), և՛ օրգանականը (շաքարը, ճարպը և այլն) և ամբողջական կենդանի օրգանիզմը:
Բոլոր կենդանի օրգանիզմներում սնունդը ենթարկվում է միատեսակ փոփոխությունների.

1. Սննդի ստեղծում կամ ընդունում և կլանում:

2. Սննդի քայքայում պարզագույն գործառնական միավորների:

3. Այնուհետև՝

ա) ստացված պարզագույն գործառնական միավորների քայքայում և էներգիայի ստացում:

Սննդից անջատված էներգիայի հաշվին օրգանիզմը պահպանում է իր կյանքը և ակտիվությունը: Օրգանիզմի ակտիվությունը կյանքին բնորոշ բոլոր հատկանիշների պահպանումը, դրսևորումը և անխափան գործարկումն է:
Այսինքն, երբ օրգանիզմը շարժվում է, գրգռվում է, աճում է, բազմանում է և այլն, միշտ օգտագործում է սննդային էներգիան:
բ) ստացված պարզագույն գործառնական միավորներից սեփական օրգանիզմին բնորոշ նյութերի կառուցում:
Այդ նյութերը ծառայում են որպես շինանյութ: Այդպիսով առաջանում են նոր բջիջներ, հյուսվածքներ և օրգանիզմն աճում է ու զարգանում:

4. Օրգանիզմը շարունակում է գոյատևել:

Ըստ սննդառության եղանակի կենդանի օրգանիզմները բաժանվում են երեք խմբի.

• ավտոտրոֆներ— էներգիա են ստանում արևից:
• հետերոտրոֆներ — էներգիա են ստանում օրգանական նյութերի քայքայումից:
• միքսոտրոֆներ — էներգիա կարող են ստանալ և արևից և օրգանական նյութերից:

Ավտոտրոֆ սննդառության հիմնական ձևը ֆոտոսինթեզն է:
Բույսը արմատներով հողից կլանում է ջուր, իսկ տերևներով` օդից ածխաթթու գազ: Այդ անօրգանական նյութերից լույսի ազդեցությամբ, կանաչ քլորոֆիլի մասնակցությամբ բույսը պատրաստում է օրգանական նյութ` շաքար: Ֆոտոսինթեզի մնացորդ է թթվածինը, որը տերևներով հարստացնում է օդը:
Ավտոտրոֆ օրգանիզմը ֆոտոսինթեզի արդյունքում ջրից և ածխաթթու գազից սինթեզում է շաքար և անջատում թթվածին:

Ֆոտոսինթեզը բնորոշ է կանաչ օրգանիզմներին` բույսերին, կապտականաչ ջրիմուռներին և որոշ բակտերիաներին:
Հետերոտրոֆ սննդառության հիմնական ձևը պատրաստի սննդի որոնումն ու կլանումն է:
Հետերոտրոֆները օգտվում են ֆոտոսինթեզի պատրաստի արդյունքներից` թթվածնից և շաքարից ու դրա վերափոխումներից: Հետերոտրոֆ են բոլոր սնկերը և կենդանիները:
Միաբջիջ կենդանիներում կան որոշ բացառություններ: Երկարամտրակ էվգլենան ունի քլորոֆիլ և կարող է ինչպես ֆոտոսինթեզել, այնպես էլ սնվել հետերոտրոֆ կերպով:

Ըստ նախընտրած սննդի տեսակի՝ հետերոտրոֆները լինում են.

Բուսակեր — սնվում են բուսական ծագում ունեցող օրգանիզմներով կամ նրանց մասերով:

Օրինակ` թիթեռները, բադերը, նապաստակները, եղջերուները և այլն:

Կենդանակեր — սնվում են կենդանական ծագում ունեցող օրգանիզմներով: Նրանք որսորդներ են, իսկ սնունդ ծառայող զոհը` որս:

Օրինակ` առյուծը, գայլը, արծիվը, սարդը և այլն:

Ամենակեր — սնվում են և՛ բույսերով, և՛ կենդանիներով:

Օրինակ` մարդը, արջը, կետը:
Ըստ սննդի հայթհայթման ձևի՝ հետերոտրոֆները լինում են.

Սապրոֆիտներ — սնվում են մահացած կենդանի օրգանիզմների մնացորդներով, բույսերի պտուղներով, այլ պատրաստի օրգանական նյութերով:

Օրինակ` աղիքային ցուպիկը, պենիցիլինը, ճանճը, բորենին:

Գիշատիչներ — բոլոր այն կենդանի օրգանիզմներն են, որոնք որս են անում: Այսինքն բռնում են իրենց զոհին, սատկացնում, ապա սնվում դրանցով:

Օրինակ` սարդը, կոկորդիլոսը, վագրը, գայլը:

Որոշ բույսեր հանդիսանում են գիշատիչներ: Նրանք ունեն հատուկ «թակարդներ», որոնցով որսում են միջատների և սնվում նրանց օրգանական նյութերով: Դրանք միջատակեր բույսերն են:

Օրինակ` ռաֆլեզիան, վեներայի ճանճորսը, ցողիկը, ցնցղենին:

Մակաբույծներ — ապրում են որևէ կենդանի օրգանիզմի մեջ կամ օրգանիզմի վրա: Սնվում են նրա օրգանական նյութերով: Այդ օրգանիզմը մակաբույծի տերն է: Մակաբույծները թունավորում են տիրոջ օրգանիզմը:

Օրինակ՝ լյարդի ծծանը, էխինոկոկը, եզան երիզորդը, տիզը:

Շնչառություն

Կենդանի օրգանիզմների կարևոր հատկանիշներից է նյութափոխանակությունը: Կենդանի օրգանիզմների նյութափոխանակության կարևոր դրսևորում է գազափոխանակությունը:
Այն գազափոխանակությունը, երբ օրգանիզմը օդից կլանում է թթվածին և անջատում ածխաթթու գազ կոչվում է շնչառություն:
Կենդանի օրգանիզմների կայսրության զգալի մասը հարմարված է միայն գոյատևել թթվածնով հարուստ միջավայրում:
Թթվածինը մասնակցում է սննդի քայքայման և նրանից կենսական էներգիայի անջատման գործընթացին:
Գոյություն ունի շնչառության երկու բաղադրիչ` արտաքին և ներքին:
Ներքին շնչառությունը կոչվում է նաև բջջային:

Օրգանիզմի փոխադրական համակարգերի շնորհիվ յուրաքանչյուր բջիջ` մեկ առ մեկ ստանում է սննդանյութ և թթվածին: Բջիջը դրանցից ստանում է էներգիա և կենսագործում:
Բջջային շնչառության ձևերը, գրեթե անփոփոխ, բնորոշ են բոլոր տիպի կենդանի օրգանիզմներին:
Արտաքին շնչառությունը գազափոխությունն է օրգանիզմի և օդի միջև:
Արտաքին շնչառությամբ միմյանցից տարբերվում են՝ պարզագույն օրգանիզմները, բույսերը, կենդանիները:
Պարզագույն օրգանիզմները հիմնականում միաբջիջ օրգանիզմներն են կամ բազմաբջիջ ստորակարգ կենդանիները: Նրանք շնչում են օրգանիզմի ամբողջ մակերեսով:
Բույսերը շնչառության հատուկ մասնագիտացված օրգան համակարգ չունեն: Թթվածինը բջիջներին բաշխվում է միջբջջային տարածություններով: Բույսը տերևի ստորին մակերեսին ունի հատուկ բջիջներ, որոնք կոչվում են հերձանցքներ: Դրանք առաջանում են երկու կիսալուսնաձև բջջից, որոնք բացվում և փակվում են: Բացված վիճակում կատարվում է գազափոխանակություն բույսի և օդի միջև: Հերձանցքներով գոլորշանում է նաև ջուրը:
Բարձր կազմավորված կենդանիներն ունեն շնչառության մասնագիտացված օրգան համակարգ:
Ջրային կենդանիների շնչառության օրգանն է` խռիկները:
Ցամաքային կենդանիների շնչառության օրգանն է` թոքերը:
Միջատների շնչառության օրգանն է` շնչառական խողովակները՝ տրախեաները:
Կենդանիների շնչառության օրգան կարող է լինել նաև մաշկը: Գորտի գազափոխանակության գրեթե կեսն ապահովում է մաշկը:

 

Լրացուցիչ աշխատանք.

 

Պատասխանել հարցերին

 

1.Սննդառության ի՞նչ եղանակներ են ձեզ հայտնի:

ավտոտրոֆներ— էներգիա են ստանում արևից:

հետերոտրոֆներ — էներգիա են ստանում օրգանական նյութերի քայքայումից:

միքսոտրոֆներ — էներգիա կարող են ստանալ և արևից և օրգանական նյութերից:

2.Ինչպե՞ս են սնվում բույսերը:

Բույսը արմատներով հողից կլանում է ջուր, իսկ տերևներով` օդից ածխաթթու գազ:

3.Ո՞ր բույսերն են սնվում կենդանիներով և ի՞նչու:

Որոշ բույսեր հանդիսանում են գիշատիչներ: Նրանք ունեն հատուկ «թակարդներ», որոնցով որսում են միջատների և սնվում նրանց օրգանական նյութերով: Դրանք միջատակեր բույսերն են:

Օրինակ` ռաֆլեզիան, վեներայի ճանճորսը, ցողիկը, ցնցղենին:

4.Ի՞նչ է հետերոտրոֆ օրգանիզմներ գիտեք:Բերե՛ք օրինակներ:

Բուսակեր — սնվում են բուսական ծագում ունեցող օրգանիզմներով կամ նրանց մասերով:Օրինակ` թիթեռները, բադերը, նապաստակները, եղջերուները և այլն:Կենդանակեր — սնվում են կենդանական ծագում ունեցող օրգանիզմներով: Նրանք որսորդներ են, իսկ սնունդ ծառայող զոհը` որս:Օրինակ` առյուծը, գայլը, արծիվը, սարդը և այլն:Ամենակեր — սնվում են և՛ բույսերով, և՛ կենդանիներով:Օրինակ` մարդը, արջը, կետը։

5.Ի՞նչ է շնչառությունը :

Այն գազափոխանակությունը, երբ օրգանիզմը օդից կլանում է թթվածին և անջատում ածխաթթու գազ կոչվում է շնչառություն:

6.Շնչառական ի՞նչ օրգաններ գիտեք։

Ջրային կենդանիների շնչառության օրգանն է` խռիկները:Ցամաքային կենդանիների շնչառության օրգանն է` թոքերը:Միջատների շնչառության օրգանն է` շնչառական խողովակները՝ տրախեաները:Կենդանիների շնչառության օրգան կարող է լինել նաև մաշկը: Գորտի գազափոխանակության գրեթե կեսն ապահովում է մաշկը:

1․ Կատարիր հանում․

ա) -1 — 1 =-2

բ) 4 — 6 =-2

գ) 10 — 15=-5

դ) -1 — 3 =-4

ե) 0 — 15 =-15

զ) -2 — 2 =-4

է) -7 — 3 =-10

ը) -80 — 20 =-60

թ) 5 — (-5) =+10

ժ) 7 — (-3) =+10

ի) -3 — (-1) =-2

լ) -10 — (-5) =-5

2․ Կատարիր գործողությունները․
ա) (-2) • (|-4| — |-8|) =-8

բ) ((-3) • (-7) — (-2) • |-4|) • (-6) =-69

գ) (|-21| + |+4|) : (-5) =-5

դ) (|-9| + |-1|) : (18 — (-|6|)) =10/24

3. Կատարիր գումարում

ա) -5 + 7=2

բ) -3 + 4 =1

գ) -10 + 15 =5

դ) -15 + 18 =3

ե) -5 + (-5) =-10

զ) -7 + (-3) =-10

է) -15 + (-5) =-20

ը) -50 + (-50) =-100

 

4. Հետևյալ թվերին գումարիր 15․

-15, -5, -10, -3, 0, -20, -1, -30

15-15=0

15-5=10

15-10=5

15-3=12

15+0=15

15-20=-5

15-1=14

15-30=-15

5․ Ինչի՞ է հավասար ամենամեծ բացասական ամբողջ թվի և ամենափոքր դրական ամբողջ թվի գումարը։

Պատ՝․0

6․ Կատարիր գործողությունը․

ա) -27 + 2 =-25

բ) -3 — (-13) =+10

գ) 35 — 40 =-5

դ) -84 — 6 =-90

ե) -43 + 47 =+4

զ) -65 + 60 =-5

է) -21 — (-7) =-14

ը) 84 — 94 =-10

7. Աճման կարգով գրիր -35-ից մինչև -23 ամբողջ թվերը

-23, -24, -25, -26, -27, -28, -29, -30, -31, -32, -33, -34, -35:

8․ Նվազման կարգով գրիր +7-ից մինչև -11 ամբողջ թվերը

-11, -10, -9, -8, +7:

9․ Աստղանիշի փոխարեն գրիր այնպիսի ամբողջ թիվ, որ ստացվի ճիշտ անհավասարություն․

ա) -100 < -84 < -184

բ) -80 < -41 < -39

գ) -344 < -674 < -330

դ) -78 < -68 < -146

ե) -1 < 1 < 2

զ) -75 < -74 < -1

10. Կոորդինատային ուղղի վրա քանի՞ ամբողջ թիվ է գտնվում հետևյալ թվերի միջև․

ա) -5 > 3

բ) -11 > -8

գ) -23 > -10

դ) -4 > 4

11. Կատարիր բաժանում

ա) +56 ։ (-7) =-8

բ) -100 : (-5) =+20

գ) — 42 : (+6) =-7

դ) -36 : (-3) =+12

12․ Կատարիր բազմապատկում

ա) (-3) • (+4) =-12

բ) (+7) • (-14) =-98

գ) (-11) • (+7) =-77

դ) (+21) • (-5) =-105

 

Լրացուցիչ առաջադրանք

1. Կատարիր գործողությունը․

ա) 4 — (-3) =7

բ) -2 — (-2) =0

գ) -5 + (-15) =-20

դ) -26 + 6 =-20

ե) -11 — 19 =-30

զ) -14 — (-24) =+10

է) -5 — (-5) =0

ը) 32 — 52 =-20

2․ Հաշվիր

ա) +38 ։ (-19) =-2

բ) -60 : (-30) =+20

գ) — 72 : (+8) =-9

դ) -55 : (-5) =+11

ե) -300 : (+3) =-100

զ) +837 : (-1) =-837

է) 0 : (-14) =0

ը) -121 : (-11) =11

թ) +39 : (-13) =-3

3․ Գրքում կա 300 էջ։ Անին կարդացել է գրքի 54%-ը։ Գրքի քանի՞ էջ դեռ պետք է կարդա Անին։

300-100%

X-54%

300×54/100=164

300-162=138

Պատ՝․138 էջ

4․ Քարտեզի վրա տեղանքի 130 կմ-ին համապատասխանող հատվածի երկարությունը 10 սմ է: Որոշիր քարտեզի մասշտաբը:

130×10=1300

Պատ՝․1300

5․ Թվի 20%-ը այդ թվի ո՞ր մասն է կազմում։

20/100

Առաջադրանքներ․

1)a թիվը կլորացրե՛ք 0,001 ճշտությամբ, եթե․

ա)a=8,91011

a=8,910

բ)a=-8,92511

a=-8,925

գ)a=0,2626

a=0,263

դ)a=0,6265

a=0,626

 

2)Մինչև 0,1 ճշտությամբ կլորացրե՛ք a ու b թվերը և հաշվե՛ք նրանց մոտավոր գումարն ու մոտավոր տարբերությունը, եթե․

ա)a=3,28; b=0,11

a=3,3 ; b=0,1

3,3+0,1=3,4

3,3-0,1=3,2

բ)a=-1,256; b=2,555

a=-1,2 ; b=2,5

-1,2+2,5=1,3

-1,2-2,5=-3,7

գ)a=0,010010; b=0,2

a=0 ; b=0,2

0,2+0=0,2

0-0,2=-0,2

դ)a=2,7235; b=-3,42426

a=2,7 ; b=-3,4

2,7-3,4=-1,7

2,7+3,4=6,1

ե)a=-7,17; b=-0,33

a=-7,2 ; b=-0,3

-7,2-0,3=-7,5

-7,2+0,3=-6,9

 

3)1995,1996 թիվը կլորացրե՛ք մինչև․

ա)մեկ տասնորդական

1995,2

բ)մեկ հարյուրերորդական

1995,20

գ)մեկ հազարերորդական

1995,200

դ)մեկ միավոր

1995

 

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը).

 

1)a թիվը կլորացրե՛ք 0,01 ճշտությամբ,եթե․

ա)a=1,24851

a=1,25

բ)a=1,24158

a=1,24

գ)a=-7,02303

a=-7,02

դ)a=0,12528

a=0,12

 

2)Մինչև 0,01 ճշտությամբ կլորացրե՛ք a ու b թվերը և հաշվե՛ք նրանց մոտավոր գումարն ու տարբերությունը, եթե․

ա)a=1,4545; b=-1,203

a=1,45 ; b=-1,20

1,45-1,20=0,25

1,45+1,20=2,65

բ)a=2,1264; b=-3,1145

a=2,13 ; b=-3,11

2,13+3,11=5,24

2,13-3,11=0,98

գ)a=-5,777; b=2,536

a=-5,78 ; b=2,54

-5,78-2,54=-8,32

-5,78+2,54=-3,24

դ)a=0,5642; b=-3,573

a=0,56 ; b=-3,57

0,56+3,57=4,13

0,56-3,57=-3,01

ե)a=-12,454; b=-10,111

a=-12,45 ; b=-10,11

-12,45-10,11=-22,56

-12,45+10,11=-2,34